ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОТЕХНОЛОГИЯ ҒЗИ

Бғ.д., профессор А.Ө. Исаеваның ғылыми жұмысының бағыты экологиялық биотехнология саласындағы өңдеулермен байланысты.  Ғылыми зерттеу жұмыстарының мақсаты – зерттеу жұмыстарының нәтижелерін өндіріске интеграциялауға негізделген. Шығармашылық жолының бастамасы өңіріміздің экологиялық ахуалының алғышарттары мәселелерін  анықтауға, атап айтқанда, топырақ және су ресурстарының мұнай және мқнайөнімдерісмен ластануы,  коммуналды-шаруашылық  ағын суларының төменгі тиімділігі, табиғи суқоймаларының ластануы, тұрғын үй алқаптары шекараларында металлқұрамды техногенді қалдықтаардың шоғырлануына негізделген.

Ғылыми жұмыстардың бастапқы кезеңінде қоршаған орта жағдайына мониторинг жүргізілді, оның ішінде, микроағзалар және өсімдіктер популяциясы құрылымындағы өзгерістер,  индикаторлы ағзалар құрылысындағы анатомиялық жәнеморфологиялық ауытқулары анықталды. Қазақстанның алпауыт мұнайөндеу өндірісі ЖСШ «ПетроКазахстан Ойл Продактс» (ПКОП) тапсырысы бойынша ағын суларды биологиялық жолмен тазарту станциясы жұмысының төмендегі себептерін және белсенді тұнбаны арттыру әдісі өңделдіағын суларды тазартудың фитомелиоративті әдісі сынақтан өткізілді.  

Жас ғалымдармен бірлесе отырып микроскопиялық саңырауқұлақтар мен тионды бактерияларды  өндіріс жағдайында дақылдаудың  әдістері өңделді және патент алынды., экологиялық әсер ететін микроағзалардың жаңа штаммдары мен жаңа композициялары, мұнаймен лстанаған топырақтар мен суларды биорекультивациялау әдістері, ауыр металл иондарымен ластанған топырақтарды биотестілеу және тазарту әдістері өңделді. Оңтүстік Қазақстан өңіріндегі техногенді және минералды қалдықтардың микрофлорасы құрамы анықталды,  бағалы компоненттерді биосілітісіздендірудегі микроағзалардың ролі зерттелінді және сирек кездесетін металдарды фофорқұрамды қалдықтардан бөліп алу әдісіне патент алынды. Микроағзалар тірішілік әрекеті негізінде мұнайөіде өндііріс орындарындағы жарылғыш қалдықтарды дезактивациялау мәселесі шешілді.

Биологиялық сысандарды зерттеу диапазоны микроағзалардан балдырларға дейін, сонымен қатар, жоғары сатыдағы өсімдіктер мен омыртқасыздар тірішілік әрекетін биоремедияцилау және биоиндикациялау мақсатында пайдалану тиімділігі ұсынылды. Жоғары сатыдағы өсімдіктер тірішілік әрекеті негізінде полиметал өндіріс орындары қалдықтарын фитоконсервациялау және ағын суларды тазартудың фитомелиоративті әдістері өңделді. Ластанған сысандарды тестілеуде және оларды қорғасын иондарынан тазартуда  люмбрикофаунаның ролі анықталды,  зерттеу жұмыстары барысында топырақтарды ксенобиотиктерден тазарту және оларды биоиндикациялау әдістері өңделді.  Балдырлар негізінде биологиялық тыңайтқыш алу әдісі өңделді.

Барлық өнертабыстар ұзақ ғылыми ізденісті талап етеді, идеядан бастап бірқатар зертханалық және модельді зерттеулерден өндіріс орындарындағы тәжірибелік сынақтардан өтеді. Мұнаймен ластанған топырақтарды биорекультивациялау және пирофорлы темір сульфидтерін дезактивациялау әдістері Қазақстанның алпауыт мұнайөндеу  зауыттарының бірі  «ПетроКазахстан Ойл Продактс» ЖШС-не  2003 және 2008 жылдары ендірілді.

А.Ө. Исаева 150,0 млн тенгеден астам қаржыны құрайтын 18 гранттық және шаруашылық келісімшарттардың ғылыми жетекшісі  болды.

А.Ө. Исаева жетекшілігімен 8 кандидаттық диссертация: А.А.Сапарбекова, А.А.Успабаева, Ж.Х.Оспанова, Г.А.Рысбаева, А.Тасполтаева, Г.Кенжалиева, Л.К.Акынова, Л.Асанбаева; докторлық диссертация А.А.Ешибаев, А.М. Саттарованың  PhD докторлық  диссертациясы қорғалынды.

А.Ө. Исаева – ҚР ҰҒА Қ. Сатпаев атындағы сыйлықтың иегері (1995),  Президент стипендианты (1997-2000 ж.ж.), ОҚО Әкімінің стипендианты (2005ж.), БҒМ Құрмет грамоталарымен (2005, 2007 ж.ж.), «2001-2005ж.ж. ҚР Үздік өнертапқыш» дипломымен (2005 ж.),  «Отандық ғылымның дамуына үздік үлесі үшін» төсбелгісімен (2009, 2011ж.ж.), «ҚР тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай» меретойлық медалімен,  АҚ «Самрұқ Қазына» - «Инновациялық Қазақстан» 3-ші дәрежелі дипломымен (2012 ж.), «ОҚО ерең енбек үшін»(2013 ж.), Н.И.Вавилов А.Нобель атындағы  (РАЕ, 2013 ж.) медальдарымен марапатталған.

Жекеев Малик Касымович.  Экология және биотехнология ҒЗИ-ы «экология мәселері» зертхана меңгерушісі, ХТНВ кафедрасы  профессоры.

Техника ғылымдары докторы, профессор.

Негізгі жетістіктері.

Ғылыми бағыты  - минералды шикізаттарды жүйелі пайдлану және екінші ретті ресурстарды өңдеу, таза және жоғары сапалы неорганикалық заттарды өндіру, су ресурстарын басқару, экологиялық мәселелер.

М. Әуезов атындағы ОҚМУ докторлық, кандидаттық диссертацияларды қорғау диссертциялық Кеңесінің мүшесі және  әл-Фараби атындағы ҚазМУ кандидаттық диссертацияларды қорғау диссертциялық Кеңесінің мүшесі; ҚР сауда және өндіріс Министрлігі химия өндірісі және кадрларды дайындау бағытындағы салалық Кеңесінің мүшесі; Туркия, Қазақстан және Ресей азотты өндірісін дамыту Халықаралық Кеңесінің мүшесі; ҚР БҒМ химиялық технология, экология, құрылыс саласындағы материалдар саласындағы эксперт; Ұлттық технологиялық даму агенттігінің тәуелсіз эксперті (ҰТДА).

Қазақстан ғылымына еңбегі сіңген қызметкер.  ҚР ЖОО құрметті оқытушысы.  «За трудовое отличие» (СССР);  «М.Әуезов атындағы ОҚМУ 70 жыл» төсбелгісімен, ҚР БҒМ құрметті граматоларымен.

150 астам жариялынымдары, соның ішінде 8 жоғары импакт-фактор, 15 патент және А.К., 2 монография,  ЖОО-на арнаалған 2, 5 оқу құралы және әдістемелік нұсқаулар.

Өндіріс орындарымен жұмыс жасау.

Гранттық және шаруашылық келісімшарттармен жұмыс жасау: «Кварцқұрамды ресурстар негізінде  ақ балшық алу технологиясын өңдеу»,  «Кедей фосфорлы қалдықтардан 52/12 аммофос,  экологиялық таза компонентті құрылыс материалдарын және қарапйым сары фоссфор алу өңдеу және оларды утилизациялаудың  жаңа технологияларының физика-химиялық негіздерін өңдеу», «Фосфогипсты утилизациялау және қайта өңдеу технологияларын өідеу негізінде жүйелі түрде үйлестірілген сульфоаммофос типті тыңайтқыш алу» және т.б.

Хаалықаралық байланыс.

ҚР-нан «ECOPHOS», № INCO-CT-2005-013359-ECOPHOS Халықаралық зерттеу жобасының координаторы;

«Гармония воды» Норвег-Евразиялық Халықаралық оқыту жобасының координаторы  -  Украина, Қазақстан, Беларуссия және Тәжікстан мемлекеттері үшін CPEA-2011/10002 Норвегиямен келісілген  су ресурстарын басқару және технологиялары бойынша 3 оқыту модульдері өңделді;

«Гармония воды - Интеграция образования, исследований, инноваций и предпри-нимательства» (Water Harmony-II) CPEA-2015/10036 Норвег-Евразиялық Халықаралық оқыту жобасының координаторы.  

Успабаева Айгуль Аманқұлқызы. Э және БТ ҒЗИ  микробиология және биотехнология зертхана меңгерушісі, «Биотехнологии» кафедрасы доценті.

Биология ғылымының кандидаты.

Негізгі жетістіктері.

Ғылыми бағыты – экологиялық биотехнология, биотехнологияға тиімді микроағзаларды бөліп алу және слекция, әртүрлі микроағзалар композициялары негізінде жаңа биопрепараттар алу.

«Заслуженный работник науки и образования» (РАЕ,2014ж.) төс белгісі,  медаль «Ұлағатты ұстаз» (2017ж.), медаль «Үздік автор» (2017ж.).

110 астам ғылыми және ғылыми-әдістемелік еңбектері, соның ішінде 5 мақала  импакт-фактормен, 12 ҚР патенттері мен алғыпатенттері, 2 электронды оқулық, 10 оқу және оқу-әдістемелік құралдары, ЖОО үшін 6 пәндік бағдарлама, 3 монография.

Өндіріс орындарымен жұмыс жасау.

Гранттық және шаруашылық келісімшарттармен жұмыс жасау:  «Перойл» - топырақтарды мұнайөнімдерінен  қорғау өнімі биопрепаратын өідеу», «Перойл» биопрепаратты көмегімен ААҚ «ПКОП» мұнаймен ластанған топырақтарын биорекультивациялау»,   « ҚР аридті аймақтары мқнаймен ластанған топырақтарын қалпына келтіруде биологиялық нысандар тіршілік әрекеті негізінде қайта қалпына келтіру технологиясын өңдеу», «Кең ауқымда әсер ететін биопрепараттар өндірісі», «Оңтүстік Қазақстанның полиметалды, фосфорқұрамды және қорғаныс-мырышты қалдықтардан неодим, лантан және церийді  биосілтісіздендіру әдістерін өңдеу».

Байланыс мәліметтері:

	Исаева Акмарал Өмірбекқызы. Экология және биотехнология ҒЗИ-ы директоры . Биология  ғылымдары докторы, профессор Адрес: 160012. ЮКО, г. Шымкент, пр. Тауке хана  5, корпус 2(а) Телефон: +7 701 242 62 68 Е- mail: Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
	Жекеев Малик Касымович Экология және биотехнология ҒЗИ-ы «экология мәселері» зертхана меңгерушісі, ХТНВ кафедрасы  профессоры. Техника ғылымдары докторы, профессор. Адрес: 160012. ЮКО, г. Шымкент, пр. Тауке хана  5, корпус 1, каб. 103 Телефон: +7 777 320 47 67 Е- mail: Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
	Успабаева Айгуль Аманқұлқызы.  Э және БТ ҒЗИ  микробиология және биотехнология зертхана меңгерушісі, «Биотехнологии» кафедрасы доценті. Биология ғылымының кандидаты. Адрес: 160012. ЮКО, г. Шымкент, пр. Тауке хана  5, корпус 2(а) Телефон: +7 775 000 90 46 Е- mail: Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
	Аденбаева Акмарал Канабекқызы Кіші ғылыми қызметкер Экология  және биотехнология  ҒЗИ  Адрес:160012. ЮКО,г.Шымкент, пр.Тауке хана 5, корпус 2. Телефон: +7702 641 07 07 E-mail:Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
	Омарова Айсулу Кошкенбаевна Жоғары білікті маман Экология  және биотехнология  ҒЗИ  Адрес:160012. ЮКО,г.Шымкент, пр.Тауке хана 5, корпус 2. Телефон: +7702 323 05 94
	Ильясова Аида Бауыржановна Жоғары білікті маман Экология  және биотехнология  ҒЗИ  Адрес:160012. ЮКО,г.Шымкент, пр.Тауке хана 5, корпус 2. Телефон: +7 776 343 16 53 E- mail:Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
	Айдарова Гулдана Мауленовна Жоғары білікті маман Экология  және биотехнология  ҒЗИ  Адрес:160012. ЮКО,г.Шымкент, пр.Тауке хана 5, корпус 2. Телефон: +7778 891 24 36 E-mail:Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.
	Битабарова Карашаш Умархановна Жоғары білікті маман Экология  және биотехнология  ҒЗИ  Адрес:160012. ЮКО,г.Шымкент, пр.Тауке хана 5, корпус 2. Телефон: +7 702 656 34 34 E- mail:Бұл электронды пошта мекен-жайы спам-боттардан қорғалған. Көру үшін сіздің браузеріңізде JavaScript қосулы тұруы тиіс.